Χτισμένα κάτω από ψηλές κορυφές, πάνω από χαώδεις γκρεμούς, ισορροπούν μεταξύ γης και ουρανού και πάντα μας εντυπωσιάζουν.

Από ποιους κατασκευάστηκαν, πως μετέφεραν τα υλικά, ποιοι φροντίζουν για τη συντήρησή τους;

Τα περισσότερα έγιναν χάρη στο μεράκι των μελών ορειβατικών συλλόγων που με καλογερίστικη υπομονή τα έχτισαν πέρα την πέτρα. Για τους ανθρώπους αυτούς είναι το στέκι τους, το καφενείο της Κυριακής.

Μιλάμε για 60 περίπου καταφύγια διάσπαρτα σε όλα τα Ελληνικά βουνά. Πετρόχτιστα στη συντριπτική πλειοψηφία τους, με έναν ή σπανιότερα δυο ορόφους, δωρικής λιτότητας, όπως αρμόζει στο περιβάλλον τους.

Βαριές σιδερένιες πόρτες, παραθυρόφυλλα ερμητικά κλειστά με λαμαρίνα. Στέγη από κεραμίδι ή τσίγκο. Στο εσωτερικό μια γωνιά με ράφια για να ακουμπά τον εξοπλισμό του ο ορειβάτης, μια πρόχειρη κουζίνα και ένας ή περισσότεροι θάλαμοι με διπλά στρατιωτικά κρεβάτια. (Αν κάνετε ανήσυχο ύπνο αποφύγετε το πάνω κρεβάτι!).

Στην κουζίνα υπάρχει ο απαραίτητος εξοπλισμός για την παρασκευή πρόχειρου φαγητού και πιθανόν ξηρά τροφή. Ο χώρος θερμαίνεται με σόμπα πετρελαίου, ή ξυλόσομπα, ή τζάκι αν υπάρχει δάσος κοντά. Η ύδρευση συνήθως είναι προβληματική και γίνεται από κοντινές πηγές ή υδατοδεξαμενές. Οι τουαλέτες τις περισσότερες φορές είναι εξωτερικές.

Η λιτότητα των καταφυγίων αποκλείει οποιαδήποτε σκέψη άνεσης. Εξ άλλου δεν είναι τόπος διακοπών, αλλά λύση ανάγκης για τον κουρασμένο ορειβάτη που θέλει να συνεχίσει την πορεία του την επόμενη μέρα.

Θυμάμαι με πόση ανακούφιση αντικρίσαμε το φως του καταφυγίου “Σπήλιος Αγαπητός” στον Όλυμπο τον Ιούνη του 92, όταν η νύχτα είχε ήδη αρχίσει να απλώνει τα πέπλα της και το μονοπάτι γινόταν αόρατο.

Υπάρχουν καταφύγια με μόνιμο προσωπικό ή φύλακα και καταφύγια που πρέπει ο ενδιαφερόμενος να πάρει τα κλειδιά από τον φορέα που είναι υπεύθυνος για τη διαχείρισή του. Ελάχιστα είναι αυτά της πρώτης κατηγορίας, με χαρακτηριστικότερο το “Σπήλιος Αγαπητός”, ένα υπόδειγμα καταφυγίου που το διαχειρίζεται ο Κώστας Ζολώτας. Αυτά είναι ανοικτά από την Άνοιξη έως το Φθινόπωρο και για να εξασφαλίσει κάποιος τη διαμονή του πρέπει να ειδοποιήσει τηλεφωνικά.

Η διανυκτέρευση κοστίζει περίπου 2500 δραχμές κατά άτομο. Στις υποχρεώσεις του ορειβάτη είναι η διατήρηση της καθαριότητας του χώρου που τον φιλοξένησε, η τακτοποίηση των αντικειμένων που χρησιμοποίησε, η ανανέωση των προμηθειών σε ξύλα, η ασφάλιση των παραθύρων και το κλείδωμα του καταφυγίου κατά την αποχώρησή του.

Σήμερα στα περισσότερα καταφύγια δεν έχουν γίνει σοβαρές εργασίες συντήρησης και προσφέρουν έτσι μια όψη εγκατάλειψης. Πώς να ξεχάσω την παγερή νύχτα που πέρασα στο πάτωμα του καταφυγίου του Χελμού με τον αέρα να ορμά κάτω από την πόρτα, ή το χιόνι που έμπαινε από τα σπασμένα παράθυρα της τουαλέτας του καταφυγίου στο Βελούχι, τον Φλεβάρη του 97;

Αντίθετα, το προσωπικό μεράκι των ορειβατών της Σιάτιστας και η ζεστή φιλοξενία τους μας προσέφεραν μια αξέχαστη νύχτα στο καταφύγιο του Μπούρινου μια κρύα Νοεμβριάτικη νύχτα. Γύρω από το αναμμένο τζάκι ψήναμε κάστανα και πίναμε από το περίφημο λιαστό κρασί της περιοχής.

Σημεία αναφοράς αποτελούν το καταφύγιο Καλέργη στα Λευκά όρη της Κρήτης, το καταφύγιο στη θέση Άγιο Πνεύμα στο Φαλακρό της Δράμας, το καταφύγιο στη Βίγλα Πισοδερίου, το καταφύγιο στον Κίσσαβο.

Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα ανακαίνισης πολλών καταφυγίων με κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια της προσπάθειας για την αναβάθμιση του ορεινού όγκου.