Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Τα Άγραφα είναι οι νοτιότερες κορυφές της Πίνδου, που σχηματίζουνε ένα πέταλο γύρω από την κοιλάδα του ποταμού Αγραφιώτη με έξοδο προς την Ευρυτανία και το φράγμα των Κρεμαστών. Αποτελούνται από απόκρημνες κορυφές, εντυπωσιακές χαράδρες, απόμερα οροπέδια. Είναι ένας τόπος δύσβατος, απροσπέλαστος τους μήνες του χειμώνα. Η έκτασή τους ξεπερνά τα 2500 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Πρόσφατη έρευνα της UNESCO κατέταξε την περιοχή μέσα στις πέντε καθαρότερες του κόσμου από άποψη περιβάλλοντος.
Διακρίνουμε τα Βόρεια, τα Δυτικά και τα Ανατολικά Άγραφα. Μια άλλη θεώρηση διακρίνει τα Θεσσαλικά και τα Ευρυτανικά Άγραφα, ανάλογα με τους νομούς στους οποίους βρίσκονται.
Τα Βόρεια Άγραφα βρίσκονται στην κορυφή του πέταλου και περιλαμβάνουν τα βουνά Καραβούλα (1862 μ.), Καράβα ή Σχιζοκάραβο (2184 μ.), Βουτσικάκι ή Γκαβέλο (2152 μ) και τις κορυφές Καζάρμα ή Ζυγουρολίβαδο (1971 μ.) και Τέμπλα (1800 μ.) Οριοθετούνται από βορά με τον Πορταϊκό ποταμό και το βουνό Χατζή και χωρίζονται από τα Δυτικά Άγραφα με τον Αχελώο και το βουνό Κοκκινόλακος (1750 μ). Το ανατολικό τους όριο είναι η πεδιάδα των Τρικάλων και η λίμνη του Μέγδοβα.
Τα Ανατολικά Άγραφα αποτελούνται από τα βουνά Μπορλέρο ή Γαλατάς (2033 μ), Νιάλα (2016 μ.) Πέντε Πύργοι (2003 μ.) Σβώνη ή Μαράθια (2042 μ.), Παπαδημήτρη (1930 μ.) Κόψη (1941 μ.) Κόφτρα (1508 μ.) Καυκί (1753 μ.) με διάταξη από βορρά προς νότο και τα χαμηλότερα Βουλγάρα (1654 μ.), Ίταμος (1490 μ.) και Καπροβούνι. Ανατολικά καταλήγουν στη λίμνη του Μέγδοβα και χωρίζονται από το Βελούχι με τον Ταυρωπό ποταμό. Δυτικά καταλήγουν στον Αγραφιώτη και νότια φτάνουν μέχρι τη λίμνη των Κρεμαστών.
Τα Δυτικά Άγραφα αποτελούνται από τα βουνά Φτέρη ή Πυραμίδα (2126 μ.), Ντελιδήμι (2163 μ.) και Γαλάτσι ή Ασημένιο Βουνό (1894 μ).
Στο νότιο τμήμα ορθώνεται επιβλητικό το Βελούχι ή Τυμφρηστός στα 2135, ψηλότερο από όλα τα άλλα.
Η περιοχή ανήκει γεωγραφικά στη ζώνη Ωλονού – Πίνδου. Τα πετρώματα που κυριαρχούν είναι ο ασβεστόλιθος και ο φλύσχης, ένα ιδιαίτερα εύθρυπτο υλικό σε συνδυασμό με τις απότομες κλίσεις και τα πολλά νερά είναι αιτία των συχνών κατολισθήσεων.
Τρία είναι τα κύρια ποτάμια: Ο Αγραφιώτης, ο Ταυρωπός και ο Αχελώος. Εκτός από την τεχνητή λίμνη του Μέγδοβα πρέπει να αναφέρουμε και τη μικρή λίμνη της Στεφανιάδας που δημιουργήθηκε από κατολίσθηση.
ΧΛΩΡΙΔΑ & ΠΑΝΙΔΑ
Μεγάλο μέρος των βουνών σκεπάζεται από δάση (έλατα, κέδρα, οξυές, βελανιδιές, καστανιές, καρυδιές, πλατάνια, λεύκες, σφενδάμια κ.α.) από τα οποία τα μισά είναι παραγωγικά σε ξυλεία. Μέσα σε αυτά τα δάση ζουν ζαρκάδια, αγριογούρουνα, λύκοι, αλεπούδες, αγριόγατες, λαγοί, νυφίτσες και κουνάβια. Γύρω από τις κορφές πετούν γυπαετοί, όρνια, φιδαετοί, ασπροπάρηδες, χρυσαετοί, ξεφτέρια, διπλοσάινα. Στα πεντακάθαρα νερά των ποταμιών κολυμπούν πέστροφες, κυπρίνοι, μπριάνες, πέρκες.
ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Μέσα στο πέταλο των Αγράφων υπάρχει ένα πλήθος από χωριά που ομαδοποιούνται σε ευρύτερες περιοχές: Αργιθέα, Πετρίλο, Μέγδοβας. Πρόκειται για 125 χωριά με λιγοστούς κατοίκους αφού η περιοχή είναι άγονη και φτωχή, βασιζόμενη κυρίως στην κτηνοτροφία. Έτσι οι άνθρωποι αναγκάζονται να αναζητήσουν αλλού την τύχη τους. Παλιότερα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, αργότερα στην Αμερική, σήμερα στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Τα Άγραφα κατά παράδοση θεωρούνται κοιτίδα των Σαρακατσαναίων, αρχαίου ελληνικού νομαδικού φύλου που περνούσε τους καλοκαιρινούς μήνες στα βουνά της περιοχής ενώ το χειμώνα έμενε στις πεδιάδες της Θεσσαλίας της Βοιωτίας και της Αιτωλοακαρνανίας.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Το άγονο της περιοχής υποχρέωσε τους Βυζαντινούς να τη διαγράψουν από τους φορολογικούς καταλόγους. Στο γεγονός αυτό αποδίδεται η ονομασία Άγραφα. Οι Τούρκοι έδωσαν αυτονομία και αυτοδιοίκηση με τη συνθήκη του Ταμασίου (10-5-1525) που όριζε τα εξής: Όλα τα χωριά των Αγράφων διοικούνται από συμβούλιο με έδρα την κωμόπολη Κατσαμπά (Νεοχώρι) στο οροπέδιο της Νεβρόπολης. Καμία τουρκική οικογένεια δεν επιτρέπεται να κατοικήσει στα χωριά της περιοχής, εκτός του Φαναρίου. Κάθε κοινότητα υποχρεώνεται να πληρώνει στην υψηλή Πύλη 50.000 γρόσια κάθε χρόνο. Τα Άγραφα αποτέλεσαν περιζήτητο αρματολίκι που ανέδειξε προσωπικότητες όπως ο Καραϊσκάκης και ο Κατσαντώνης. Τα Ευρυτανικά Άγραφα απελευθερώθηκαν αμέσως μετά την επανάσταση του 21, ενώ τα Θεσσαλικά το 1881, ύστερα από 3 εξεγέρσεις.
ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ
Τα περισσότερα φτιάχτηκαν στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα με την επίδραση των μοναστηριών των Μετεώρων και ακολουθούν απλοποιημένη παραλλαγή του Αθωνίτικου τύπου. Τα κυριότερα από αυτά είναι: Της Παναγίας Σπηλιάς, της Παναγίας Πελεκητής, της Ρεντίνας, της Ζωοδόχου Πηγής και του Γεννεσίου της Θεοτόκου στο Ανθηρό, του Αγίου Γεωργίου στο Μαυρομμάτι, της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Βραγκιανά, της Παναγίας Τατάρνας και της Κορώνας. 
ΤΑ ΓΕΦΥΡΙΑ
Φτιαγμένα κυρίως από μαστόρους Ηπειρώτες, γεφύρωναν τις όχθες των ορμητικών ποταμών και χειμάρρων. Σήμερα ορθώνουν ακόμη εντυπωσιακά το ανάστημά τους τα γεφύρια Τριζώλου (Καρυάς) και Λιασκοβίτικο (Πετρωτού) στην Αργιθέα, οι γέφυρες Αυλακίου και Τέμπλας στον Αχελώο, των Βραγκιανών στον Αγραφιώτη, της Βίνιανης και των Δομιανών στον Ταυρωπό και η μισοβυθισμένη γέφυρα Μανώλη στον Γρανιτσιώτη. Διασημότερο όλων το γεφύρι Κοράκου του οποίου ένα βάθρο μόνο απέμεινε κοντά στο φράγμα της Συκιάς.